Elektrik Faturaları Neden Düşmüyor? Kapasite Ödemeleri ve Gizli Bedeller

2025 Mayıs ayında devletin yaptığı bir ödeme pek konuşulmadı ama hepimizin cebini çok yakından ilgilendiriyor. Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), sadece bir ayda 32 özel elektrik santraline toplam 2 milyar 27 milyon TL ödedi. Bu parayla ne oldu biliyor musunuz? Hiçbir şey. Yani elektrik üretilmedi, enerji verilmedi. Sadece “hazır bekleyen” santrallere, bekledikleri için bu para verildi.

Hazır Beklemenin Bedeli

Devlet, bu santraller kapanmasın, lazım olursa devreye girsin diye kapasite ödemesi yapıyor. Kulağa mantıklı gibi gelebilir. Ama mesele şu: Bu sistem ne şeffaf, ne verimli, ne de adil. Ve tüm yük doğrudan vatandaşın sırtına biniyor.

Mayıs ayında en yüksek ödemeyi alan firma 170 milyon TL aldı. Üretim mi yaptı? Hayır. Sadece “gerekirse üretirim” dediği için bu para verildi. Düşünün; siz dükkan açmadan para alıyorsunuz. Müşteri gelirse satış yaparsınız ama hiç müşteri gelmese bile devlet size maaş ödüyor. Sistem tam olarak böyle işliyor.

Faturalar Neden Düşmüyor?

Enerji sektörü yıllar önce özelleştirildi. “Rekabet olur, fiyat düşer, verim artar” dendi. Ama olan şu: Artan faturalar, kesilmeyen sübvansiyonlar ve kamu kaynaklarının özel şirketlere akıtılması. Üstelik bu ödemeler vergilerimizle finanse ediliyor. Yani hem vergide, hem faturada, hem de bütçede bu yük var.

Elektrik depolanamayan bir kaynak. Üretildiği an kullanılmak zorunda. O yüzden “piyasa serbest” denip her şey özel sektöre bırakılamıyor. Ama bu müdahale kamu yararına değil, özel kâra hizmet ediyor.

Başka Ülkeler Bu İşi Nasıl Yapıyor?

Elektrik üretiminde yalnız değiliz. Türkiye gibi birçok ülke, arz güvenliğini sağlamak için farklı destek modelleri uyguluyor. Ancak aradaki fark, şeffaflık, rekabet ve maliyet etkinliği.

İsveç: Kriz İçin Hazır Tutan Sistem

İsveç’in uyguladığı “stratejik rezerv” modelinde bazı santraller tamamen piyasadan çekiliyor. Sadece büyük kriz anlarında devreye giriyorlar. Bu santraller rekabetçi ihalelerle seçiliyor ve yalnızca gerektiğinde çalışmaları şartıyla ödeme alıyorlar. Avrupa Birliği bu modeli destekliyor: “Her ödeme şeffaf, gerekçeli ve ihtiyaca dayalı olmalı” diyor. Bu model Belçika, Almanya ve Polonya’da da kullanılıyor.

Çin: Eski Santrali Yıkma, Beklet

Çin, yüzlerce eski kömür santralini tamamen kapatmak yerine sistemde yedek güç olarak tutuyor. Ancak büyük bir kriz çıkarsa devreye giriyorlar. Böylece karbon salımı düşerken sistem esnekliği korunuyor. Bu santrallere de sınırlı ödeme yapılıyor ama Türkiye’deki gibi her ay düzenli para akmıyor.

Türkiye’de Ne Eksik?

Hem İsveç hem Çin’de kapasite desteği var ama bu destek:

Rekabetçi,
İhtiyaca dayalı,
Geçici ve ölçülü,
Şeffaf kriterlere bağlı.

Bizde ise neredeyse her santrale her ay düzenli ödeme yapılıyor. Üretmese de para alan tesisler var. Bu, destek olmaktan çıkmış; gizli bir kamu maaşına dönüşmüş. Avrupa’da bu model sadece İrlanda’da kullanılıyor, o da sınırlı şekilde.

Türkiye Ne Yapmalı?

Mevcut sistem pahalı, verimsiz ve kapalı. Her ay milyarlar özel şirketlere giderken, faturalar kabarıyor. Bu sistem sürdürülebilir değil.

Ne yapılmalı?

Şeffaflık sağlanmalı. Kim, neye göre, ne kadar alıyor?
Destek, ihtiyaç odaklı olmalı. Üretmeyene değil, gerektiğinde devreye girene ödeme yapılmalı.
Rekabetçi ihale sistemi getirilmeli. En az maliyetle en verimli sonucu sunan kazanmalı.
Talep esnekliği sisteme katılmalı. Tüketim esnekliği sağlayabilen büyük kullanıcılar, sistemin dengesine katkı sunacak şekilde sisteme entegre edilmeli.
Destekler verilirken sadece üretim değil, çevresel etkiler de hesaba katılmalı

Sonuç: Faturamızda Yazmayan Kalem

Bugün evimize gelen elektrik faturasına bakınca “kapasite bedeli” diye bir kalem göremiyoruz. Ama aslında bu ödeme var. Gizli bir yük gibi her ay cebimizden çıkıyor. Devlet, enerji şirketlerine milyarlar verirken bizlere “tasarruf edin” deniyor.

Elektrik hayatın temel ihtiyacı. Böyle bir alanda yalnızca serbest piyasa mantığıyla hareket etmek hata olur. Özelleştirme sonrası zarar kamuya, kâr özel sektöre kaldı. Kapasite ödemeleri bunu iyice görünür hale getirdi.

Üretim yapılmadan ödeme alan santraller, kamu kaynağını üretime değil, sadece “hazır olmaya” harcıyor. Bu, gizli bir vergi gibi hepimizin cebine yansıyor.

Peki, Bu Sistemle Nereye Kadar?

Kapasite mekanizması tamamen kaldırılsın mı? Hayır. Ama bugünkü haliyle ne savunulabilir ne de sürdürülebilir.

Yapılması gereken:

Gerçek ihtiyaca göre ödeme,
Rekabetçi ihale,
Şeffaflık,
Çevreci kriterler,
Ve en önemlisi: Enerji arzının tamamen özel sektöre bırakılmasının sonuçlarını yeniden düşünmek.

Enerji sadece ticaret değil; kamusal bir hizmettir. Bu kadar stratejik bir alan, piyasaya emanet edilemez. Artık enerjide özelleştirmenin sorgulanmadığı bir dönem kapanmalı. Yarı kamusal modeller, kamu-özel denetimli hibrit yapılar ve hatta bazı alanlarda kamunun yeniden söz sahibi olması ciddi şekilde masaya yatırılmalı.

Zira mesele sadece elektrik değil; mesele bu ülkenin enerjide bağımsız kalıp kalamayacağıdır.

Ahkâm-ı Hatime

Enerji politikası, sadece teknik değil, millî bir meseledir. Bugün özel sektör eliyle sürdürülen sistem; kamunun yükünü artırmakta, vatandaşın faturasını şişirmekte ve geleceğimizi ipotek altına almaktadır. Devlet, milletin omuzlarındaki bu yükü görmek ve enerji gibi stratejik bir alanda yeniden yön tayin etmek zorundadır. Zira bağımsızlık sadece sınırlarla değil, enerjiyle de korunur.

Kaynakça

Durmaz, T., Acar, S., & Kizilkaya, S. (2021). Electricity Generation Failures and Capacity Remuneration Mechanism in Turkey. Available at SSRN 3936571.

European Parliamentary Research Service. (2017). Capacity mechanisms for electricity. Brussels: European Parliament.

Korucan, A., & Yardimci, O. (2023). Capacity payments in the Turkish electricity market: a necessity or policy?. International Journal of Energy Economics and Policy, 13(6), 81-92.

Kölmek, M. A., & Menlik, T. (2023). A market based electricity capacity mechanism model for Turkey. Politeknik Dergisi, 1-1.

Pollitt, M. G., & Anaya, K. L. (2021). Competition in markets for ancillary services? The implications of rising distributed generation. The Energy Journal, 42(1_suppl), 1-28.

TEİAŞ. (2025). Kapasite Mekanizması 2025 Yılı Mayıs Ayı Ödeme Listesi. https://www.teias.gov.tr/duyurular/kapasite-mekanizmasi-2025-yili-mayis-ayi-odeme-listesi

Facebook

Twitter