Bir çoğumuz anestezi bölümünde “ ideal ilaç” kavramını duymuşuzdur. Hem ucuz hem de tek bir ilaç ile hastaları uyutabilmek, onların ağrısının tek bir ilaçta olma hayali kulağa elbetteki hoş gelir. Fakat ne yazık ki şu anın koşullarında bu özellikleri barındıran mucize bir ilacımız yok. İçerisinde bulunduğumuz modern çağın, ileride böyle bir ilaca sahip olup olamayacığını bilemeyiz ancak anestezinin ilk bulunduğu ve kullanıldığı yılları düşünürsek, sanırım o zamanlardaki insanlarda şu an kullandığımız modern anestezik ilaçların hayalini kuruyorlardı.

Tıp ve bilimin sürekli gelişim göstermesi, yapılan bilimsel çalışmalar doğrultusunda bu konu için kesin bir kanıya varmak yanlış olur. Bugün sizlerle tamamen ideal olmasa da fikrimce ideale yakın bir ilaç hakkında konuşmak isterim.

Mavi kodların aranan yüzü; Adrenalin…

Bir çok farklı kullanım alanına sahip bu ilacı haydi yakından tanıyalım.

Bir diğer ismi norepinefrin olan bu ilacımız aynı zamanda bir hormon adıdır. Böbrek üstü bezlerinin öz denilen kısmından salgılanmaktadır. Vücudumuz korku, stres, heyecan ya da panik durumlarında sempatik sinir sistemini aktive eder. Bu sistemse vücuda kalp hızını, kan basıncını arttırarak tepki vermemizi sağlar. Bu duygularımızda ,vücut sistemimiz savaş ya da kaç refleksinin çalışmasına yardımcı olur. İşte bu durumlarda devreye giren hormonlarımızdan biri olan adrenalin bizlerin kurtarıcısı olabilmektedir. Aynı işlevi sahada bir çok alanda kullanılarakta göstermektedir.

Halk arasında Karasu Hastalığı olarak bilinen glokom; göz içi basıncının artması sonucu göze ve etrafındaki sinirlere zarar veren, eğer tedavi edilmezse görme kaybına sebebiyet veren bir rahatsızlık durumudur. Tedavisinde tercih edilen epinefrinin göz üzerinde iki etki göstererek cerrahinin işini epey kolaylaştırır. Bunlardan biri; göz sıvısının artışını azaltıp, işlem yapılan bölgenin görüş alanını kolaylaştırır. Bir diğer katkısı ise; bu akan sıvının göz çevresinden dışarıya çıkmasını sağlar.

Bir diğer kullanım alanı; lokal anestezikler ile beraber yapıldığında etki sürelerini uzatır. Örneğin rinoplasty (burun estetiği, burnun düzeltilmesi) ameliyatlarında burun etrafında ağrıyı azaltmak için kullanılan lokal anestezik türevi olan lidokain ile beraber adrenalinde kullanılır. Bu da cerrahinin işlemini epey kolaylaştırır. Adrenalin yapıldığında kalp hızı, kan basıncıda doğru orantılı şekilde artar. Bu etki özellikle anestezi ekibi için önemlidir. Bunun farkında olmak önlem almamız ve erken müdahale için büyük önem taşır.

Bradikardik(kalp hızının dakikada 60 atımın altına düşmesi) olan hastalarda ilk ilacımız atropindir. Ancak atropinin olumlu yanıt vermemesi durumunda ikincil ilaç olarak adrenalin kullanılır. Fakat çocuk hastalar için ilk ilacımız adrenalindir. Bu uygulama 3-5 dakikada bir tekrar dozları ile devam edebilir. Adrenalin vazokonstriksiyon ( kan damarlarında daralma meydana gelmesi) etkisi ile kalp hızını arttırır bu durumlarda bradikardi vakalarında kurtarıcı bir ilaç olarak işlev görür.

Adrenalin kardiyopulmonerarrest tablosunda da kurtarıcı bir ilaçtır. Gerek acil servislerde gerek ameliyathanelerde olmazsa olmaz ilaç olarak en ön sıralarda yerini almaktadır. Şoklanabilir (Ventrikülerfibrilasyon/ Nabızsız ventriküler taşikardi) ritimlerde 3-5 dakika içinde tekrar dozları ile yapılır,ekstra olarak 3. Şoktan sonra da 300 mg amiodoran, 5. Şoktan sonra ise 150 mg amiodoran ile beraber yapılır. Tabi adrenalin süresi gelince tekrarlanır. Şoklanamaz ritimlerde (Nabızsız elektriksel aktivite/ asistoli) yanlızca kalp masajı ve adrenalin tedavisi uygulanır. Gördüğünüz gibi kalp durması kadar hayati öneme sahip bu durumlarda kurtarıcı ilacımız yine adrenalin olmaktadır. Yukarıda bahsettiğimiz gibi belki tamamen ideal bir ilaç olmayabilir fakat kesinlikle bir çok farklı kullanım alanları sayesinde, sahada sürekli kullanımda olunan faydalı bir ilaç olarak karşımıza çıkmaktadır, bu yönüyle de ideale yakın bir ilaç olarak tanımlamakta yanlış olmaz.

Bir diğer kullanım alanı ise anaflaktik şok tedavisidir. Anaflaksi; hızlı başlayan ve hızla hastayı ölüme götürecek kadar şiddetli ve çok tehlikeli bir alerji tablosudur. Burda da ilk ilacımız yine adrenalindir. Anaflaksi solunum ve dolaşımı hızla olumsuz yönde etkiler. Bu durumlarda da eğer erken müdahale yapılmazsa hastanın hayatı tehlikeye girer. Adrenalin bu şiddetli alerji tablosunda intramusküler yol ile hastaya yapılmaktadır. Hava yolunda hızlıca ödem gelişebileceği için eğer solunumu kötüye giden hasta olursa erken entübasyon düşünülmelidir. Geç kalınması durumunda glottik ödem oluşur ve bu bizim için hava yolunu güvence altına almakta zorluk yaşatabilir.

Çocuklarda meydana gelen Krup Sendromunun da aranan yüzü yine adrenalin olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca çocukların anatomik yapıları yetişkinlere göre daha hassastır. Örneğin çocukların küçük yaşlarda trakeasının (soluk borusu) huni şeklinde olması, en ufak solunum kısıtlılığında ciddi sorunlar meydana getirebilmektedir. Krup sendromunda da glottiste enfeksiyon meydana gelmesi sonucu hastanın üst solunum yolları zamanla işlevini yitirmeye başlar.krup sendromu varlığında ciddi zorluklar yaşatabilir. Adrenalini bu tabloda inhalasyon yolu ile solutarak veririz , erken dönemde hastaya bu yöntem ile tedavi sunmak hayat kurtarıcı olmaktadır.

Yukarıda anlattığımız farklı kullanım alanları ile adrenalinin ne kadar büyük işlevler gösterdiğini anlayabiliriz. Yaşlı, çocuk her yaş aralığında belirli dozlar ile güvenli şekilde kullandığımızda bir çok hayatı tehdit eden tabloları önleyebiliyoruz. Aynı zamanda da bazı cerrahi ameliyatlarda da yapılan işlemi kolaylaştırıp hem biz anestezi ekiplerinin hem de ameliyatı yapan doktor, hemşire vb. kişilerin işini olumlu yönde etkilemektedir.